Papurau Amanwy,

Papurau llenyddol Amanwy, yn cynnwys cerddi, caneuon a gweithiau mewn amryw ffurf, 1909-1953, yn enwedig pryddestau, 1909-1953, telynegion, 1910-1946, a sonedau, 1929-[1953]; rhyddiaith, 1924-1949, sy'n cynnwys darlithoedd, anerchiadau, storiâu byrion a nodiadau; sgriptiau radio,1942-1953; deunydd printiedig yn cynnwys emynau gan Amanwy a gweithiau ganddo ef ac eraill, 1919-1953; torion o'r wasg,1919-1945; a llythyrau,1950-1975. Gweler hefyd Trefniant = Literary papers of Amanwy, comprising poems, songs and other works of various forms, 1909-1953, notably pryddestau, 1909-1953, lyrics, 1910-1946, and sonnets, 1929-[1953]; prose works, 1924-1949, which include lectures, addresses, short stories and notes; radio scripts, 1942-1953; printed materials including hymns by Amanwy and works by him and others, 1919-1953; newspaper cuttings, 1919-1954; and letters, 1950-1975. See also Arrangement.

Roedd 'Amanwy', sef David Rees Griffiths (1882-1953) o'r Betws, Rhydaman, sir Gaerfyrddin, yn fardd, yn awdur ac yn ddarlledwr. Cafodd ei eni yn y Betws ar 6 Tachwedd 1882, ac roedd yn frawd hŷn i James Griffiths (1897-1975), yr AS dros Lanelli ac Ysgrifennydd Gwladol Cymru. Gadawodd yr ysgol yn 12 mlwydd oed, a bu'n gweithio ym Mhantyffynnon a gweithfeydd glo eraill yn ardal Rhydaman. Oherwydd salwch, gadawodd y gwaith glo yn 1927, a chymryd swydd gofalwr Ysgol y Sir yn Rhydaman. Yn 1907, wrth wella ar ôl damwain ddifrifol yn y pwll, dechreuodd ymddiddori mewn llenyddiaeth, yn enwedig gwaith John Milton a Thomas Hardy. Dechreuodd ysgrifennu a chystadlu mewn eisteddfodau lleol a'r genedlaethol, gan ennill i gyd tua 80 cadair a sawl coron. Bu hefyd yn feirniad eisteddfodol cyson. Cyfrannodd golofnau cyson i'r Amman Valley Chronicle a Y Cymro ac ysgrifennodd hefyd i adran Radio y BBC, a bu ef ei hun yn ddarlledwr. Tua'r flwyddyn 1950 ymddangosodd yn David, ffilm a seiliwyd ar ei fywyd. Cyhoeddwyd casgliad o waith Amanwy dan y teitl Ambell Gainc (Rhydaman, 1919), ac ef oedd golygydd O lwch y lofa (Rhydaman, 1924), sef casgliad o waith chwech o lowyr sir Gaerfyrddin. Cyhoeddwyd cyfrol bellach, Caneuon Amanwy (Llandysul, 1956) ar ôl ei farw. Roedd gan Amanwy bedwar o blant o'i ddwy briodas; Gwilym, Ieuan, Menna a Mallt. Bu farw yn Ysbyty Middlesex, Llundain, ar 27 Rhagfyr 1953 a'i gladdu yng Nghapel Gellimanwydd. Rhydaman.

Trefnwyd fel a ganlyn: pryddestau; pryddestau; telynegion; sonedau, caneuon coffa; darnau adrodd; emynau a charolau; achlysuron arbennig; penillion i'r delyn a thribannau; baledi a dychan; llythyrau; ryddiaith; sgriptiau radio; deunydd printiedig, torion o'r wasg; ac amrywiol.

Disgwylir i ddarllenwyr sydd am ddefnyddio papurau diweddar yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru lofnodi'r ffurflen 'Papurau modern - gwarchod data'.

Miss Menna Griffiths; Rhydaman; Rhodd; 1972

Roedd 'Amanwy', sef David Rees Griffiths (1882-1953) o'r Betws, Rhydaman, sir Gaerfyrddin, yn fardd, yn awdur ac yn ddarlledwr. Cafodd ei eni yn y Betws ar 6 Tachwedd 1882, ac roedd yn frawd hŷn i James Griffiths (1897-1975), yr AS dros Lanelli ac Ysgrifennydd Gwladol Cymru. Gadawodd yr ysgol yn 12 mlwydd oed, a bu'n gweithio ym Mhantyffynnon a gweithfeydd glo eraill yn ardal Rhydaman. Oherwydd salwch, gadawodd y gwaith glo yn 1927, a chymryd swydd gofalwr Ysgol y Sir yn Rhydaman. Yn 1907, wrth wella ar ôl damwain ddifrifol yn y pwll, dechreuodd ymddiddori mewn llenyddiaeth, yn enwedig gwaith John Milton a Thomas Hardy. Dechreuodd ysgrifennu a chystadlu mewn eisteddfodau lleol a'r genedlaethol, gan ennill i gyd tua 80 cadair a sawl coron. Bu hefyd yn feirniad eisteddfodol cyson. Cyfrannodd golofnau cyson i'r Amman Valley Chronicle a Y Cymro ac ysgrifennodd hefyd i adran Radio y BBC, a bu ef ei hun yn ddarlledwr. Tua'r flwyddyn 1950 ymddangosodd yn David, ffilm a seiliwyd ar ei fywyd. Cyhoeddwyd casgliad o waith Amanwy dan y teitl Ambell Gainc (Rhydaman, 1919), ac ef oedd golygydd O lwch y lofa (Rhydaman, 1924), sef casgliad o waith chwech o lowyr sir Gaerfyrddin. Cyhoeddwyd cyfrol bellach, Caneuon Amanwy (Llandysul, 1956) ar ôl ei farw. Roedd gan Amanwy bedwar o blant o'i ddwy briodas; Gwilym, Ieuan, Menna a Mallt. Bu farw yn Ysbyty Middlesex, Llundain, ar 27 Rhagfyr 1953 a'i gladdu yng Nghapel Gellimanwydd. Rhydaman.

Crëwyd y teitl ar sail cynnwys yr archif.

Mae copi caled o'r catalog, 'Papurau Amanwy', ar gael yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru. Ceir mynediad i'r catalog ar lein.

Medi 2003.

Lluniwyd gan Rhys Jones i brosiect ANW. Defnyddiwyd y ffynonellau canlynol wrth lunio'r rhestr: LlGC, Rhestr o Bapurau Amanwy; Gomer M. Roberts Caneuon Amanwy (Llandysul, 1956); Dictionary of Welsh Biography, 1941-1970 (Llundain, 2001);

Amodau hawlfraint arferol.

Action: Cadwyd yr holl gofnodion a gyflwynwyd i Lyfrgell Genedlaethol Cymru.

Ni ddisgwylir ychwanegiadau.

Walters, Huw, Canu'r Pwll a'r Pulpud - Portread o'r Diwylliant Barddol Cymraeg yn Nyffryn Aman (Abertawe, 1987); Walters, Huw, 'Yng Nghwmni'r Cerddetwr', yn Hywel Teifi Edwards (gol.), Cwm Aman(Llandysul, 1996), tt. 131-172.

Published