Papurau John Ellis Williams

Mae'r fonds yn cynnwys yn bennaf llyfrau lloffion o doriadau papur newydd o golofnau ac ysgrifau John Ellis Williams, 1918-1975. Mae'r llyfrau lloffion hefyd yn cynnwys toriadau papur newydd eraill ynglŷn â'i gyfansoddiadau, gohebiaeth, rhaglenni cystadlaethau a gwyliau dramâu, ffotograffau a lluniau, a rhaglenni cyfarfodydd Seiri Rhyddion lleol, 1912-1974. Ceir hefyd ddrafftiau o ddwy gyfrol anghyhoeddedig, 1936 a [1973], a llun o Ellis Humphrey Evans ('Hedd Wyn'), a chopi o Cofarwydd, R. Silyn Roberts, 1930.

Dramodydd, nofelydd, ysgrifwr ac awdur straeon byrion a straeon plant oedd John Ellis Williams. Cafodd ei eni ym Mhenmachno, Sir Gaernarfon ar Ebrill 19, 1901. Enillodd ysgoloriaeth i Ysgol Sir Llanrwst yn 1912 cyn mynd yn athro ym Mhenmachno a Phenmaenrhos. Mynychodd Goleg Normal Bangor rhwng 1919 ag 1921. Bu'n athro ym Manceinion, Blaenau Ffestiniog a Llanfrothen cyn gorffen ei yrfa yn brifathro Ysgol Gynradd Glanypwll, Blaenau Ffestiniog. Ymddeolodd yn 1961 gan symud i fyw yn Llanbedr, Meirionnydd ac yna i Gaerwen, Môn. Bu yn y fyddin rhwng 1940 a 1946.
Bu'n golofnydd i'r Herald Cymraeg, 1946-1975, ac i'r South Caernarvon & Merioneth Leader (Yr Arweinydd), 1947-1953. Bu hefyd yn ysgrifennu ysgrifau i'r Darian, Y Faner, Y Brython, Y Ddraig Goch, Y Gloch, Cymru a Cymru'r Plant. Bu'n olygydd Y Rhedegydd yn ystod y blynyddoedd 1950-1951. Ysgrifennodd hefyd nifer o nofelau a gweithiau eraill, yn cynnwys y gyfrol Tri Dramâydd Cyfoes.
Ysgrifennodd nifer fawr o ddramâu, a throsi nifer eraill o'r Saesneg. Ymysg ei ddramâu enwocaf y mae Taith y Pererin, Y Ffon Dafl, Ceidwad y Porth, Y Pwyllgorddyn, Y Llaw Gudd a Porth Ewyn. Bu hefyd yn ysgrifennu dramâu ar gyfer darllediadau radio, yn eu mysg y trosiad 'Dychweledigion', a'r cyfresi, 'Llwybrau Cam' a 'Drwy Ddŵr a Thân'. Yn ogystal ag ennill nifer o gystadlaethau mewn Eisteddfodau ledled Cymru roedd yn feirniad cystadlaethau drama mewn Eisteddfodau a Gwyliau Drama. Ysgrifennodd a chyfarwyddodd y llun llafar cyntaf yn y Gymraeg yn 1935, Y Chwarelwr. Ef hefyd oedd awdur y ddrama hir Gymraeg gyntaf i ymddangos ar deledu o stiwdio drama deledu Caerdydd, Y Gymwynas Olaf; a'i gyfaddasiad ef oedd y ddrama hir Saesneg gyntaf o'r un stiwdio, Jinny Morgan. Cyhoeddwyd ei hunangofiant, Inc yn fy Ngwaed, yn 1963. Ymddangosodd hefyd ar y teledu a bu'n gadeirydd y rhaglen 'Garddio'.
Priododd ei wraig Cadi yn Medi 1922. Cawsant ddwy ferch, Haf a Men. Yn ystod plentyndod Haf yr ysgrifennwyd y straeon plant Haf a'i Ffrindiau. Roedd yn aelod o'r Seiri Rhyddion yng Nghyfrinfa'r Moelwyn. Yn 1962 cafodd radd MA er anrhydedd gan Brifysgol Cymru ac yna MBE yn rhestr Nadolig Anrhydeddau'r Frenhines yr un flwyddyn. Bu farw ar 7 Ionawr, 1975.

Trefnwyd y fonds yn LLGC yn chwe chyfres a thair ffeil. Trefnwyd y cyfresi yn ôl pwnc: Toriadau amrywiol, 'Taith y Pererin', Yr Herald Cymraeg, The Leader, Y Rhedegydd, a drafftiau o weithiau gwreiddiol. Trefnwyd y tair ffeil yn gronolegol.

Disgwylir i ddarllenwyr sydd am ddefnyddio papurau diweddar yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru lofnodi'r ffurflen 'Papurau modern - gwarchod data'.

Derbyniwyd y rhan fwyaf o bapurau John Ellis Williams yn gymynrodd trwy law ei weddw Mrs. J. Ellis Williams yng Ngorffennaf 1975. Adneuwyd 'Byd y Ddrama' (6/2) gan Mrs. J. Ellis Williams ym Medi 1976.; 0200311514

Dramodydd, nofelydd, ysgrifwr ac awdur straeon byrion a straeon plant oedd John Ellis Williams. Cafodd ei eni ym Mhenmachno, Sir Gaernarfon ar Ebrill 19, 1901. Enillodd ysgoloriaeth i Ysgol Sir Llanrwst yn 1912 cyn mynd yn athro ym Mhenmachno a Phenmaenrhos. Mynychodd Goleg Normal Bangor rhwng 1919 ag 1921. Bu'n athro ym Manceinion, Blaenau Ffestiniog a Llanfrothen cyn gorffen ei yrfa yn brifathro Ysgol Gynradd Glanypwll, Blaenau Ffestiniog. Ymddeolodd yn 1961 gan symud i fyw yn Llanbedr, Meirionnydd ac yna i Gaerwen, Môn. Bu yn y fyddin rhwng 1940 a 1946.
Bu'n golofnydd i'r Herald Cymraeg, 1946-1975, ac i'r South Caernarvon & Merioneth Leader (Yr Arweinydd), 1947-1953. Bu hefyd yn ysgrifennu ysgrifau i'r Darian, Y Faner, Y Brython, Y Ddraig Goch, Y Gloch, Cymru a Cymru'r Plant. Bu'n olygydd Y Rhedegydd yn ystod y blynyddoedd 1950-1951. Ysgrifennodd hefyd nifer o nofelau a gweithiau eraill, yn cynnwys y gyfrol Tri Dramâydd Cyfoes.
Ysgrifennodd nifer fawr o ddramâu, a throsi nifer eraill o'r Saesneg. Ymysg ei ddramâu enwocaf y mae Taith y Pererin, Y Ffon Dafl, Ceidwad y Porth, Y Pwyllgorddyn, Y Llaw Gudd a Porth Ewyn. Bu hefyd yn ysgrifennu dramâu ar gyfer darllediadau radio, yn eu mysg y trosiad 'Dychweledigion', a'r cyfresi, 'Llwybrau Cam' a 'Drwy Ddŵr a Thân'. Yn ogystal ag ennill nifer o gystadlaethau mewn Eisteddfodau ledled Cymru roedd yn feirniad cystadlaethau drama mewn Eisteddfodau a Gwyliau Drama. Ysgrifennodd a chyfarwyddodd y llun llafar cyntaf yn y Gymraeg yn 1935, Y Chwarelwr. Ef hefyd oedd awdur y ddrama hir Gymraeg gyntaf i ymddangos ar deledu o stiwdio drama deledu Caerdydd, Y Gymwynas Olaf; a'i gyfaddasiad ef oedd y ddrama hir Saesneg gyntaf o'r un stiwdio, Jinny Morgan. Cyhoeddwyd ei hunangofiant, Inc yn fy Ngwaed, yn 1963. Ymddangosodd hefyd ar y teledu a bu'n gadeirydd y rhaglen 'Garddio'.
Priododd ei wraig Cadi yn Medi 1922. Cawsant ddwy ferch, Haf a Men. Yn ystod plentyndod Haf yr ysgrifennwyd y straeon plant Haf a'i Ffrindiau. Roedd yn aelod o'r Seiri Rhyddion yng Nghyfrinfa'r Moelwyn. Yn 1962 cafodd radd MA er anrhydedd gan Brifysgol Cymru ac yna MBE yn rhestr Nadolig Anrhydeddau'r Frenhines yr un flwyddyn. Bu farw ar 7 Ionawr, 1975.

Crëwyd y teitl ar sail cynnwys yr archif. Dyfalwyd y dyddiad crynhoi cynharaf ar sail cynnwys yr archif.

Ceir copi caled o'r rhestr yn LlGC.

Hydref 2003

Lluniwyd gan Hywel Gwynn Williams.

Defnyddiwyd y ffynonellau canlynol wrth lunio'r rhestr: M. Evans, gol., Gŵr wrth Grefft: Cyfrol Deyrnged i J. Ellis Williams (Aberystwyth, 1974); M. a G. Jones, Dewiniaid Difyr: Llenorion Plant Cymru Hyd Tua 1950 (Llandysul, 1983); Cydymaith i Lenyddiaeth Cymru (Caerdydd, 1997).

Amodau hawlfraint arferol.

Action: Cadwyd holl bapurau John Ellis Williams a roddwyd i'r Llyfrgell..

Ni ddisgwylir ychwanegiadau.

Ceir sgriptiau gan John Ellis Williams yn LLGC, Archif BBC (Cymru/Wales).

Published